کنفرانس امنیتی مونیخ ۲۰۱۹ از همان آغاز به پایان خود رسید. دست کم برای میزبان و برگزارکنندگان آن می تواند چنین تلقی شود. امسال این کنفرانس غایبان و حاضران بزرگی را در برداشت که به طور قابل توجهی در روند آن تاثیرگذار بودند.

انصراف زودهنگام امانوئل ماکرون رئیس جمهور فرانسه، علی رغم حضور آنگلا مرکل که قرار بود با وی در یک پنل از نشست روز دوم حاضر شوند، به شدت مسئولان آلمان را مأیوس کرد. هر چند علت عدم حضور ماکرون مسائل و درگیری های داخلی عنوان شده بود، اما سیاستمداران آلمانی معتقدند، او اگر می خواست می توانست برای چند ساعت هم که شده به مونیخ سفر کند و در کنار آلمان به عنوان دو موتور محرکه اتحادیه اروپا مواضع و منافع مشترک شان را اعلام کنند. اما احتمالا اختلافات اخیر دو کشور در خصوص خط لوله نورداستریم ۲ باعث شد تا ماکرون در این کنفرانس حاضر نشود.

غایب بزرگ دیگر امسال، رئیس جمهور بلاروس لوکاشنکو است که چند ماه پیش میزبان پیش نشست کنفرانس امنیتی مونیخ در کاخ ریاست جمهوری خود بود. علاوه بر آن نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل، چاووش اوغلو وزیر خارجه ترکیه و عادل الجبیر وزیر خارجه سابق عربستان سعودی نیز پیش از آغاز کنفرانس از حضور در آن انصراف دادند.

در مقابل چین و امریکا با یک هیأت بزرگ حاضر شوند. در تاریخ برگزاری کنفرانس مونیخ برای اولین بار است که امریکایی ها با بیش از ۵۰ نفر همراه، شامل اعضای دولت ترامپ، نمایندگان سنا و کنگره و دیپلمات های سابق در آن شرکت می کردند. به همین دلیل فضای کنفرانس به شدت تحت تاثیر حضور هیات امریکایی و سخنرانان آن قرار گرفت.

مواضع متفاوت مرکل، مایک پنس معاون رئیس جمهور امریکا ترامپ و جو بایدن معاون سابق اوباما در روز دوم بیش از همه اختلافات در مباحث کنفرانس را به تصویر کشیدند. آنگلا مرکل بر خلاف رویه خود که اظهاراتش به ویژه در خصوص همکاری های یورو-آتلانتیکی را با کمی ملاحظه بیان می کند، به طور شفاف از اختلافات میان اروپا و امریکا سخن گفت؛ اختلاف در روابط تجاری، پروژه خط لوله گاز روسیه موسوم به نورداستریم ۲، توافق هسته ای ایران و حضور نظامی در خاورمیانه و ناتو از جمله مباحثی بودند که توسط صدراعظم آلمان مطرح شدند. در مقابل مایک پنس نیز پیام دونالد ترامپ را با لحنی دستوری انتقال داد و شرکای اروپایی خود را به پیروی از آن دعوت کرد. تنها شاید در سخنرانی جو بایدن بود که کمی رنگ امید در دو سوی آتلانتیک پیدا شد. ظاهرا جو بایدن، نانسی پلوسی و سایر نمایندگان حزب دموکرات از امریکا به همین منظور در مونیخ حضور یافتند تا به شرکای اروپایی خود اطمینان دهند، روابط یورو-آتلانتیک در دوران پسا-ترامپ صمیمانه تر و متعهدانه تر برقرار خواهد بود. جو بایدن در جمله ای کلیدی خطاب به شرکای اروپایی خود گفت: «ما بازمی گردیم. به شما قول می دهم.»

اما کنفرانس مونیخ علاوه بر سه روز برگزاری نشست در آن، تحت تاثیر چند اتفاق قبل از آن نیز بود. از یک طرف مجمع جهانی اقتصاد در داووس سوئیس به دلیل غیبت بسیاری از شخصیت ها و کشورها از جمله امریکا بسیار کمرنگ برگزار شد و از طرفی دیگر نشست صلح خاورمیانه در ورشو که با ابتکار اعضای دولت ترامپ و دولت لهستان برگزار شد، بر فضای آن تأثیرگذار بود. هر چند نشست ورشو – به دلیل ابهام در اهداف آن که پیشتر یک نشست ضد ایرانی تلقی می شد – از سوی اروپایی ها مورد استقبال کامل قرار نگرفت، اما به نظر می رسد، توانست به برخی از اهداف خود که تأثیرگذاری بر کنفرانس مونیخ یا ایجاد حلقه ی ضدایرانی بزرگتر بود، برسد.

در خصوص موفقیت و شکست یا دستیابی به اهداف و چشم اندازهای نشست ورشو هنوز کمی زود است که قضاوت شود. به نظر می رسد باید منتظر رخدادهای آتی و تصمیمات بعدی دولت امریکا و همچنین عکس العمل اعضای حاضر در آن نشست شد.

ناگفته نماند که اقدامات دولت ترامپ در ورشو تنها به نشست صلح در خاورمیانه محدود نمی شود. «اجلاس سه دریا» The Three Seas Initiative از دیگر فعالیت هایی است که ترامپ در شرق اروپا با میزبانی لهستان دنبال می کند و تا حد زیادی منافع اتحادیه اروپا را به چالش می کشد.

علاوه بر اختلافات در روابط دوجانبه، مجموعه این گونه اقدامات از سوی دولت ترامپ نگرانی های شدیدی برای اتحادیه اروپا به همراه داشته است. به همین دلیل می توان گفت که کنفرانس امنیتی مونیخ ۲۰۱۹ بیش از اینکه محفلی برای طرح چالش های جهانی و راه حل های یورو-آتلانتیکی باشد، امسال تنها محلی بود برای بیان آن اختلاف ها. نگرانی های اروپایی ها زمانی بیشتر خواهد شد که سایر قدرت ها از جمله چین و روسیه از این وضعیت بهره برده و ابتکار عمل را آنها به دست گیرند.

با توجه به این روند و اتفاقات، موضوع ایران بر خلاف سال های گذشته از اهمیت کمتری برخوردار بود و تقریبا در پشت زمینه مباحث حضور داشت. علاوه بر این عدم حضور نمایندگان عربستان سعودی و اسرائیل باعث شد، موضوع ایران نسبت به سال های گذشته کمتر تحت شعاع قرار بگیرد. تنها اتفاق ویژه برای ایران در روز آخر کنفرانس مونیخ رخ داد که در آن وزیر خارجه ایران دکتر محمد جواد ظریف سخنرانی کرد. طبق پیش بینی با توجه به تشدید اختلافات بین اروپا و امریکا در برجام، برنامه های موشکی، اتهامات حقوق بشری در داخل و اتهامات تروریستی که در ماه های گذشته در اروپا به ایران نسبت داده شد و همچنین فعالیت های منطقه ای ایران، اعلام مواضع و حضور ایران در فضای کنفرانس را سخت تر کرد. از نظر کارشناسان و رسانه های اروپایی سخنرانی دکتر ظریف با سال های گذشته متفاوت تر و تهاجمی تر بود. در گفتگو با مجری انگلیسی نیز این رویه مشاهده شد. گفتگوی بسیار سخت و چالش برانگیز ظریف به گفته حاضران در سالن، فضا را به شدت ملتهب کرده بود. با توجه به بی نتیجه ماندن اقدامات اروپایی ها در همکاری با ایران و به ویژه اجرای وظایف شان در خصوص برجام، محافل غربی پیش بینی می کنند در آینده واکنش های سخت تری را از سوی مقامات ایرانی ببینند.