گفتارنامه: كرونا اقتصادِ تحت تحريم ايران را به كدام سمت و سو هدايت می‌كند. رهايي از تبعات سهمگين روزهای كرونايی با توجه به چه الزام‌هايی صورت می‌گيرد و اساسا شلختگی و قرار گرفتن اقتصاد ايران در تنگناهای شدید ريشه در كدام كوتاهی‌ها و اهمال‌ها دارد؟
جمشيد پژويان اقتصاددان در گفت وگو با گفتارنامه اظهار داشت: «مردم برای احتياط از درگير شدن با كرونا به ناچار خانه‌نشين شده‌اند و خود به خود تقاضای عمومی برای كالا و خدمات كاهش پيدا كرده است. در مواردی بعضی از بازارها خيلی بيشتر و در موردهايی هم خفيف‌تر و نسبتا كمتر آسيب ديده‌اند. در نتيجه با يك دو_دوتا، چهارتای خيلي ساده و ملموسی روبرو هستيم. يعنی در مجموع كاهش تقاضا موجب شده است، در رابطه عرضه و تقاضا از نظر اقتصادی اختلالي ايجاد بشود و شاهد ركورد و همچنين عوارض ركود باشيم».
مشروح گفت و گوی گفتارنامه با جمشید پژویان استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه می آید:
گفتارنامه: كرونا مشکلات اقتصادی ایران را بسیار بیشتر كرده است. چه سرنوشتی در انتظار فضای اقتصادی كشور است؟
وضع اقتصاد قبل از كرونا هم حالتی شلخته را تجربه می‌كرد. پس حالا كه اقتصادِ تمام دنيا تحت‌تاثير اين ويروس قرار گرفته است، می‌توان گفت تهديد و تحديدهای زيادی در انتظار اقتصاد ايران است. به هر حال مردم برای احتياط از درگير شدن با كرونا به ناچار خانه‌نشين شده‌اند و خود به خود تقاضای عمومی برای كالا و خدمات كاهش پيدا كرده است. در مواردی بعضی از بازارها خيلی بيشتر و در موردهايی هم خفيف‌تر و نسبتا كمتر آسيب ديده‌اند. در نتيجه با يك دو_دوتا، چهارتای خيلي ساده و ملموسی روبرو هستيم. يعنی در مجموع كاهش تقاضا موجب شده است، در رابطه عرضه و تقاضا از نظر اقتصادی اختلالي ايجاد بشود و شاهد ركورد و همچنين عوارض ركود باشيم. مثل كم شدن توليد ناخالص ملی، بيكاری روز افزون و سقوط ارزش بنگاه‌های اقتصادي كه می‌توان اثرات چنين حالتی را در بازار سرمايه ديد. اما نكته مهم اين است، اين دوره كاهش تقاضا و مشكل كرونا چقدر طول خواهد كشيد و چه راه‌كارهايی بايد برای اين پديده‌ای در نظر گرفت كه صرفا يك رويداد اقتصادی نيست.
گفتارنامه: برای كم تر شدن روند كاهش تقاضا یا به عبارتی افزایش تقاضا نسبت به این حالت حداقلی پس از کرونا چه كاری بايد كرد؟
دولت می‌تواند با در نظر گرفتن بسته‌های وام اعتباری و استفاده از پس انداز دولتی تا حدودی بازار تقاضا را تحريك كند و به اصطلاح سياست فشار تقاضا را اجرايی كند تا زمانی دنيا که از شر كرونا خلاص و اقتصاد به حالت قبلی خودش برگردد.
گفتارنامه: در صورت ادامه دار شدن اين شرايط چه كاری باید انجام داد؟
در چنين شرايطی بسياری از دولت‌ها با توجه به منابع محدودشان، قادر نخواهند بود شرايط اقتصادی كشورشان را ترميم كنند. آن موقع ركود بسيار عظيم و مشكلات بيشتری كشورها را به شدت درگير خود خواهد كرد. در سال ۲۰۰۸ به دليل اشكال‌هايی كه در بازار سرمايه وجود داشت، مانع‌هايی به وجود آمد كه باعث شد، بازار سرمايه كشورهای عمده اقتصادی به هم بريزد كه دولت‌های توسعه يافته، از جمله دولت آمريكا با دادن بسته‌های اعتباری دنبال اصلاح شرايط رفتند. البته هم زمان راه‌كارهای اقتصادی را برای گذر از بحران در پيش گرفتند. البته قبل از آن هم شاهد اتفاق‌هايی از اين قبيل بوديم كه شايد هزينه‌هايش از هزينه جنگ‌های اول و دوم هم بيشتر شد. می‌توان به بحران ۱۹۲۸ تا ۱۹۳۰ اشاره كرد كه البته به دلایل اقتصادی به وجود آمده بودند و به همين خاطر وقتی حكومت‌ها به نظرات اقتصاددانان گوش دادند، به سمت اصلاح رفتند. اما در ايران و در شرايطی كه مشكلات اقتصادی كمرشكن شده است، دولت خود به خود دچار كسری بودجه و برای پرداخت وام به بخش خصوصی دست اش بسته است و با شدت گرفتن كرونا شلختگی‌های اقتصاد به حد غيرقابل تحمل خواهد رسيد.
گفتارنامه: می‌توان دليل شرايط امروز را ندانم كاری ها و اقدامات غیر کارشناسی گذشته دانست؟
حتما همين طور است. واقعيت اين است، دولت‌ها از نظر سياست‌گذاری اقتصادی بسيار ضعيف و دست و پا بسته بودند و همچنان هستند و نتيجه‌اش اين می شود كه به لحاظ اقتصادی حالت بن‌بست داشته باشيم.
گفتارنامه: اين كه ایران در شرايط تحريم است، باعث می‌شود توقع از دولت كم شود؟
بديهی است، تحت تحريم بودن آثار زيان‌باری برای اقتصاد دارد. به خصوص اينكه درآمدهای ارزی كاهش ملموسي پيدا كرده است و به همين دليل نمی‌توانيم كالاهاي عمده وارداتی را وارد كنيم و اين شرايط به فضای اقتصادی ضربه می‌زند. البته مشكلات با برچيده شدن تحريم‌ها هم حل نخواهند شد زیرا بخش عمده و اصلی مشكل ريشه در كاهش تقاضا دارد.
گفتارنامه: اين كه در نظام مديريتی شاهد فعاليت های چندگانه، موازی و حتی در تعارض با یکدیگر هستيم، چقدر می‌تواند در ناكارآمدی‌ها سهم داشته باشد؟
اگر منظورتان موازی‌كاری در اقتصاد است بايد گفت، در چندين و چند دهه مشكلات زيادی در اداره مناسبات مالی داشتيم و اين ضربه‌های مهلكی را به اقتصاد وارد كرده است. با اين حال لازم به تاكيد است، بدون شك يك نظر صحيح می‌تواند تاثيرگذاری مثبتی در راستای كاهش مشكلات داشته باشد.
گفتارنامه: وابستگی شديد اقتصاد به دلارهای نفتي چقدر در به وجود آمدن شرايط فعلی نقش دارد؟
اگر اقتصاد را طوری مديريت مي‌كرديم كه در كنار فروش نفت، از طريق فعاليت در بخش‌های صنعتي و غيره رابطه تجاری شكوفايي داشتيم، شك نكنيد ضرر كرونا اقتصاد ايران را فلج نمی‌كرد. البته بحث درباره اينكه الان چكار كنيم، مثل تلاش برای درمان بيماری است كه نفس‌هاي آخر را می‌كشد. البته اگر سياست‌ها را اصلاح كنيم و به نظرات كارشناسان و صاحب نظران اهميت بدهيم، می‌توانيم به ترميم فضا در آينده اميد داشته باشيم. اما چون به مردم فكر نمی کنند و همه فعاليت‌ها در راستای منافع سياسی و گروهی خودشان است، همچنان اصرار به خود رايی دارند و همين می‌شود كه اقتصاد در ايران بن بست را تجربه می‌كند.
گفتارنامه: ممنون؛ حرفي مانده است؟
اقتصاد ايران مشكل دارد، اقتصاد ايران به نوعی در بن‌بست گير كرده است، مردم روز به روز گرفتاری‌های بيشتری را به طور ملموسی تجربه می‌كنند. اين شرايط بد و نگران‌كننده همچنان مانا خواهد بود. مگر اينكه تصميم به تغيير در ساختارهای مديريتی و نوع نگاه مان به مناسبات اقتصادی بگيريم.
