گفتارنامه: سیستم های شامل عامل انسانی را از جنبه عملکرد وشیوه رفتارمی توان به دو دسته تقسیم کرد: سیستم های خونسرد، سیستم های خونگرم. اولی مبتنی بر منطق عقلانی عمل میکندو دومی مبتنی بر پیشرانه احساسی.
عملکرد نخستین نوع، بر اساس انبوهی از دستورالعمل دارای جزئیات و مبتنی بر پیشبینی تاحد قابل تصور طراح سیستم است. ساختاری تاحدود زیاد شبیه به فرمانهای کد شده دوتایی(دیجیتال) که هر وضعیتی را تا حد پرسشهای دارای پاسخ دوتایی(بله و نه) تجزیه می کند و پیشاپیش پاسخ منطقی و براساس هدف سیستم را برای هریک از این پرسشها مشخص می سازد.
مثلا در یک سیستم مترو ، کامپیوترهای صادرکننده مجوز حرکت قطارها به این پرسشها پاسخ پیشاپیش در خود دارند که اگر قطاری ایستگاهی را ترک نکرده قطار دومی میتواند به سمت آن حرکت کند یا نه. پاسخ نه است و کامپیوتر به عنوان یک سیستم خونسرد مجوز حرکت را بدون توجه به اشتیاق احتمالی راهبر قطار به شروع حرکت صادر نخواهد کرد. رسیدن به این پاسخ مستلزم دهها پاسخ نه یا بله به دهها پرسش کوچک دیگر است که دراین سیستم خونسرد به صورت متوالی ساختار کنترل حرکت براساس آنها طراحی شده است. به همین علت است که اختیارحرکت قطارها را کاملابه کف راهبر آنها واگذار نمی کنند و او مسئول کنترل و تصمیم گیری در موارد غیر پیش بینی شده است. در موارد مهمتر نیز همین اصل به دقت رعایت می شود. مثال برجسته ترش ، عملکرد دفاع موشکی ایران در جریان اخیر است. پرسش اساسی پاسخ داده شده در سیستمهای به شدت پیچیده موشک،شناسایی پرنده مشاهده شده است . دوست یا دشمن؟ پرسشی قدیمی که بسیار پیش از اختراع موشک در اصطلاحات جنگی بوده است:(friend or foe) سیستم خونسرد موشک برای این شناسایی معیارهایی در مکانیسم خود دارد و سیستم انسانی به عنوان آن عامل برتر و عقلانی سیستم ، تصمیم‌گیری و مسئولیت نهایی شلیک را به عهده دارد.
اما همین عامل انسانی عقلانی، همان اپراتورهای دست به دکمه شلیک، خودش ظرفیت عملکرد منطقی و غیرمنطقی دارد. هم می تواند خونگرم و احساسی عمل کند و هم خونسرد ومنطقی. اما قاعده این است که وقتی او را پشت مانیتور می نشانند و انگشتش را به دکمه می گذارند به او بگویند آن فضای گرم را کنار بگذار، حالا تو بخشی از یک سیستم با کارکرد خونسرد هستی.
خونسردی و خونگرمی سیستم ها البته فقط به عملکرد دستگاه هایی که از فلزات سرد ساخته شده‌اند ختم نمی شود، سیستم های اجتماعی، که کلا از عوامل انسانی شکل گرفته اند بسیار بیشتر از سیستم های متشکل از عامل مکانیکی و انسانی به خونسردی و خونگرمی مبتلایند. درسیستم های خونسرد، احساسات و علائق، به عناصر درجه دوم شکل دهی به تصمیم و واکنش تبدیل می شوند و محاسبه گری هزینه و فایده و سنجش منافع به عنوان عامل عقلانی پیشرانه افراد و جامعه آن هاست.
سه روز مانده به رفراندم سوئد برای تصمیم در باره پیوستن به حوزه یورو، آنا لیند نخست‌وزیر جوان و محبوب کشور، هنگامی که به تنهایی بدون محافظ و فیلمبردار برای خرید لباس به یک فروشگاه‌رفته بود، توسط یک جوان نیمه دیوانه چاقو خورد و جان سپرد. حجم عظیمی از مردم او را تشییع کرده برایش شمع افروختند. کسانی گمان بردند غم نتیجه رفراندوم راتغییرخواهد داد(نظرسنجیها۵۲ به ۴۸به نفع “نه” بود و آنالیند هم درجبهه “بله”) حکیمی گفت نه،سوئدی هابرای مرگ لیند متاثرند، اما رای آنها از احساسشان جداست. درست گفته بود. به چنین سیستمی از جامعه میگوییم خونسرد ؛ دارای قدرت تمییز بین احساس و عقل، سود و زیان، و دوست و دشمن.
عکس آن، جامعه خونگرم است: تحریک پذیر، مستعد موج‌آفرینی مخرب و مرگبار، و آماده برای ناکامی های مداومی که تجربه حاصل از آنها به هوشش نمی‌آورد. ما از این نوع هستیم.
این‌روزها، جامعه ما در مقیاس جمعی و فردی نشان داد برکدام مدار می چرخد. فاجعه جان باختن برخی از تشییع کنندگان در کرمان و فاجعه هواپیما با همه آنچه می شود در باره تک‌عامل انسانی وقوعش تصور کرد. همه در یک نقطه به هم می رسند./ جامعه نو
